बाबुलनाथ मंदिर हे मुंबई, भारतातील एक प्राचीन शिवमंदिर आहे. गिरगाव चौपाटीजवळ एका छोट्या टेकडीवर वसलेले, हे शहरातील सर्वात जुन्या मंदिरांपैकी एक आहे, बाबुल वृक्षाच्या देवाच्या रूपातील शिव हे या मंदिरातील मुख्य देवता आहे. विश्वासू लोक मंदिरात चढून शिवलिंगाचे दर्शन घेतात आणि परमेश्वराचा आशीर्वाद घेतात. मंदिरापर्यंत लिफ्टने जाणेही शक्य आहे. वार्षिक महाशिवरात्री उत्सवात लाखो भाविक मंदिरांना भेट देतात. बाबुलनाथ मंदिर हे मुंबई, भारतातील एक प्राचीन शिवमंदिर आहे. गिरगाव चौपाटीवर एका टेकडी वसले, हे पहा बुलबुल सर्वात मंदिर एक, बा वृक्ष देवाच्या रूपातील शिव हे मंदिर मुख्य देवता आहे. विश्वासू लोक मंदिर चढून शिवलिंगाचे दर्शन घेतात आणि देवाचा आशीर्वाद घेतात. मंदिर लोक लिफ्टने जाणे शक्य आहे. वार्षिक महाशिवरी उत्सवात लाखो भाविक मंदिरांना भेट.
राजा भीमदेवाच्या काळापासून मंदिराचे समोरचे दृश्य’ बाबुलनाथ मंदिरातील शिवलिंग आणि मूर्ती मूळतः १२व्या शतकात तत्कालीन हिंदू राजा भीमदेव याने पवित्र केल्या होत्या. कालांतराने मंदिर गाडले गेले आणि कालांतराने हरवले. 1700 ते 1780 या कालावधीत मूर्ती पुन्हा शोधण्यात आल्या उघडल्या. पहिले मंदिर 1780 साली बांधले गेले.बाबुलनाथ, महाराष्ट्रीयन शैली’ जेव्हा पुन्हा शोध घेतला तेव्हा 5 मूळ मूर्ती खोदल्या गेल्या. ते मुख्य शिवलिंग, गणेश, हनुमान, पार्वती आणि आणखी एक. यापैकी पहिले चार मंदिरात आहेत. पाचव्याचे समुद्रात विसर्जन करण्यात आले कारण ते १८व्या शतकात खोदले असता तुटले होते. 21व्या शतकातील अतिशय प्रसिद्ध मंदिर, सक्रिय आशीर्वादांसाठी ओळखले जाते.
इतिहास :
पहिले मंदिर बांधले तेव्हा ही जमीन पारशी समाजाची होती. या परिसरात 5 दख्मा पारशी अंतिम विश्रांतीची जागा अस्तित्वात होती. मंदिराच्या उभारणीसाठी त्यावेळी पारशी समाजाकडून खूप विरोध झाला होता. हा विरोध 1800 च्या उत्तरार्धापर्यंत चालू राहिला जेव्हा न्यायालयांनी मंदिराच्या बाजूने निकाल दिला. जुने मंदिर त्या काळातील हिंदू व्यापाऱ्याने पहिल्यांदा बांधले तेव्हा बाबुलनाथ मंदिराला संरक्षण मिळाले. बडोदा संस्थानचे महाराजा सयाजीराव गायकवाड यांच्या योगदानाने १८९० मध्ये मोठे मंदिर बांधले गेले. सध्याच्या मंदिराची रचना 1890 मधील असू शकते. 1890 मध्ये बांधले तेव्हा मंदिराची उंची लक्षणीय होती परंतु 1960 मध्ये विजेचा कडकडाट आणि शिखराला झालेल्या नुकसानीमुळे सध्याच्या मंदिराची उंची खूपच कमी झाली. 1980 च्या दशकापर्यंत बाबुलनाथ मंदिर हे मुंबई शहरातील सर्वात उंच रचना आणि स्थानांपैकी एक होते.ऐतिहासिक ग्रंथांमध्ये बाबुलनाथ मंदिराचा मर्यादित संदर्भ आहे, कारण सुरुवातीच्या काळात मंदिरात योगी लोक येत असत जे तेथे “ध्यान” (शांत आणि एकाग्र ध्यान) करीत असत आणि शिवलिंगाच्या कंपनांच्या परिसरात/त्रिज्यामध्ये शांतपणे राहत असत.तथापि, मंदिर 20 व्या शतकात प्रसिद्ध झाले. सध्या मंदिरात सोमवारी आणि महाशिवरात्री आणि श्रावण महिन्यात लोकांची गर्दी असते.
बाबुलनाथ मंदिर, मुंबई बद्दल आख्यायिका अशी आहे की सुमारे दोन शतकांपूर्वी, मलबार हिल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या डोंगराळ प्रदेशाचा आग्नेय भाग, जिथे भगवान बाबुलनाथांचे प्राचीन मंदिर आहे, ते एका श्रीमंत सोनाराचे पांडुरंगाचे होते. त्याची गुरे आजूबाजूला चरत होती. चराऊ जमीन असल्याने पांडुरंगाच्या गोठ्याची काळजी घेणाऱ्या बाबूला काळजी घेण्यासारखे काहीच नव्हते. एकदा कपिला गायीने दूध देणे बंद केल्याचे लक्षात आले. चौकशी केल्यावर, बाबुलने सांगितले की गाय, घरी येण्यापूर्वीच एका बिंदूवर पोहोचते आणि स्व-मोटो तिचे सर्व दूध काढून टाकते. बाबुलला यामागचे तर्क स्पष्ट करता आले नाहीत, पण पांडुरंगाला जिज्ञासू बनवले होते. दुसऱ्याच दिवशी पांडुरंगाने ते दृश्य पुन्हा पाहिले आणि जेव्हा ती गाय कपिला तिच्या नेहमीच्या कृतीची पुनरावृत्ती करत होती तेव्हा तो भारावून गेला. तेथे पोहोचल्यावर एक मोठे शिवलिंग दिसले. हे तेच ठिकाण आहे जिथे मंदिर बांधले गेले आहे.
मुंबईमध्ये असलेल्या अनेक शिवमंदिरांपैकी एक असलेले रम्य आणि देखणे शिवालय म्हणजे बाबूलनाथ. मलबार हिल टेकडीवर वसलेले हे प्राचीन शिवमंदिर म्हणजे मुंबईचा ऐतिहासिक वारसा. भक्तगणांचा सतत येथे वावर असतो. श्रावण महिना, महाशिवरात्र आणि अन्य महत्त्वाच्या धार्मिक दिवशी येथे भाविकांच्या रांगाच रांगा पाहायला मिळतात. गिरगाव चौपाटीजवळून जाणाऱ्या बाबूलनाथ रोडवरून या मंदिराकडे जाता येते. मलबाल हिलवर असलेल्या या मंदिरामध्ये जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत. तत्पूर्वी मंदिराकडे जाण्यासाठी लागणारे प्रवेशद्वार अतिशय भव्य व सुंदर आहे. काळय़ा पाषाणातील या प्रवेशद्वारावर सुंदर नक्षीकाम केलेले आहे.
पायऱ्या चढून वर गेल्यावर मंदिराचा मोठा सभागृह लागतो. सभागृहाचे खांब आणि मंदिर अतिशय सुंदर असून नक्षीकामाने भरलेले आहे. अनेक देव-देवतांच्या मूर्ती मंदिराच्या खांबावर कोरलेल्या आहेत. हे संगमरवरी मंदिर नागर स्थापत्यकलेचा नमुना समजले जाते. मंदिराच्या आतील आवारात केवळ शिवाचीच नाही, तर गणपती, पार्वती आणि मारुती यांचीही छोटेखानी मंदिरे आहेत. मंदिराच्या मुख्य गाभाऱ्यात प्रवेश केल्यावर बाबूलनाथाचे शिवलिंग दिसते. या शिवलिंगावर सतत दही व दुधाचा अभिषेक सुरू असतो. हे तीर्थ गोमुखातून बाहेर पडते आणि ते घेण्यासाठी भाविकांची सतत झुंबड उडत असते. या मंदिराचे नाव बाबूलनाथ का पडले याबाबत बऱ्याच आख्यायिका आहे. मात्र या टेकडीवर बाभळीचे झाड होते.
या झाडाखालीच हे मंदिर बांधण्यात आल्याने बाबूलनाथ असे बोलले जाते. या मंदिरातील शिवलिंग आणि मूर्ती या बाराव्या शतकातील म्हणजे राजा भीमदेवच्या काळातील आहेत. त्याकाळी येथे छोटेखानी मंदिर होते, मात्र काळाच्या ओघात ते जमिनीत गाडले गेले. १८व्या शतकात येथे उत्खनन करण्यात आले आणि तिथे काळय़ा दगडातील शिवलिंग आणि मारुती, गणपती, पार्वती यांच्या मूर्ती सापडल्या. तिथे आणखी एक पाचवी मूर्ती सापडली होती, मात्र उत्खननादरम्यान ती भंग पावल्याने तिचे समुद्रात विसर्जन करण्यात आले.
१७८०मध्ये या ठिकाणी मंदिर उभारण्यात आले. हे मंदिर बांधण्याच्या वेळी ही जागा मुंबईतील पारशी समुदयाकडे होती. पारशी समुदयाचा मंदिर उभारण्यास तीव्र विरोध होता. शेवटी न्यायालयात हे प्रकरण गेल्यानंतर या मंदिराचा मार्ग मोकळा झाला.१८९०मध्ये बडोद्याचे सयाजीराव गायकवाड आणि काही गुजराती व्यापाऱ्यांनी या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. पुढे मुंबईतील उंच शिवमंदिर म्हणून या मंदिराची ख्याती वाढली आणि भाविकांची गर्दी होऊ लागली. आजही दर सोमवारी या मंदिरात भक्तगणांचा ओघ वाढलेला असतो.
बाबूलनाथ मंदिर, मलबार हिल कसे जाल?
पश्चिम रेल्वेवरील ग्रांट रोड किंवा चर्णी रोड या स्थानकावरून बाबूलनाथ मंदिराकडे जाता येते. या स्थानकावरून टॅक्सी किंवा बसने बाबूलनाथ मंदिराजवळ जाता येते.
